Openingstoespraak door Marijke Licher
WELKOM allemaal, Wat fijn dat jullie hier allemaal zijn. Heel bijzonder ook omdat het werk van Alja Cousin maar zelden ze zien is en hier zo mooi tot z’n recht komt! Het is een eer voor mij om hier te staan en deze expositie ‘Spectrum van ruimte en licht’ te mogen openen. En een unieke kans om haar oeuvre en talenten uit te lichten en te kunnen vertellen dat Alja een sleutelpositie heeft ingenomen in mijn leven. Ze heeft mijn venster geopend naar de kunst. Als docent mijn voorbeeld, als kunstenaar een grote inspiratiebron en nog steeds mijn bijzondere en intrigerende vriendin voor het leven. Velen kennen Alja vooral als docent bij ’t Klooster waar zij jarenlang les heeft gegeven, maar alle overige tijd was ze te vinden in haar mooie lichte atelier, waar zij als een alchemist kleuren mengde om het licht te kunnen vangen op het schilderdoek.
Vandaag is ze hier niet bij, dat is echt een beetje te veel, zij geniet nu van de rust en ruimte in haar atelier. Maar ik denk dat ze verrast zou zijn dat jullie er allemaal wel zijn!
Alja wilde altijd schilder worden, als kind al. Ze leerde de basis op de Rijksacademie in Amsterdam en ontwikkelde zich tot een getalenteerd schilder, verdiepte zich in nieuwe kunststromingen en onderzocht alle mogelijkheden van verf en compositie. Dat is ook te zien aan haar enorme productie en collectie. Boeken vol schetsen, haar atelier vol kleurige pigmenten en in elke hoek van het huis grote en kleine schilderijen.
Nu, op haar 91e , bestudeert ze nog steeds de schilderijen in kunstboeken of gaat ze helemaal op in een vol schetsboek. En soms pakt ze een kwast ter hand, zo gewoon, zo vanzelfsprekend. Vol concentratie doopt ze die dan in haar thee en zoekt ze in een van haar schetsboeken naar een plekje waar mogelijk nog iets zou kunnen gebeuren. Ik verdenk haar ervan dat ze nog steeds weet hoe ze door haar schilderijen kan blijven dwalen. Haar uitzicht is nu de gekleurde binnenwereld, en de ruimte die ze ervaart in de dagen samen met Gert in haar atelier.
Haar verhaal gaat ver terug. Dat is ook niet zo gek als je in 1934 geboren bent. Vanuit Amsterdam lokte liefde haar in de jaren 60 naar Harderwijk en tekende ze de contouren voor kunstbeoefening in deze stad. Ze bleek een pionier. Eenmaal hier klom ze, jong en onverschrokken, samen met andere kunstenaars op de barricades voor de kunst. Ze kraakten een boerderij, een broedplaats waar de deur openstond om kunst te komen maken. Zo was Alja in 1972 een van de oprichters van het Kreatief Sentrum. Dit groeide, na huisvestiging op het Kloosterplein, in de jaren 80 steeds verder uit,. Portret en model, aquarel, olieverf, grafiek en themaweekenden, alles was mogelijk. Een inspirator ‘pur sang’ , die zo vanzelfsprekend haar passie kon overbrengen op anderen.
Elke week had deze docent een model nodig, en zo belandde ik in 1979 bij haar op een stoel in de Boerderij met minstens 32 starende ogen op mij gericht. Als tegenprestatie mocht ik ook een keer meetekenen. Ik vond haar prachtig sterk en overtuigend, dus het werd een ja. Zij leerde mij kijken, echt kijken, intens waarnemen, opgaan in concentratie, tekenen. Ze leerde mij de essentie van ver-beelding en hoe er op het doek de mooiste dingen gebeuren, juist die je niet voorziet. Pure magie. Dat er licht en kleur is en ruimte. Dat bracht mij uiteindelijk naar de kunstacademie. Ik was niet de enige. In al die jaren lesgegeven heeft ze iedereen betoverd. Ik zie hier anderen die, net als ik, ooit zijn begonnen bij Alja en nooit meer zijn gestopt met kunst maken. Niemand wilde bij haar weg. Dat is een enorme verdienste ! Ik bewonder de kunstenaar Alja, haar autonomie en vrije geest. Met haar oog voor detail, haar beschouwende blik en haar werkwijze liet ze zien hoe je in dialoog kunt gaan met je cursisten over kunst. Ze heeft een eigen didactiek ontwikkeld, bedacht aansprekende thema’s voor o.a. de academiegroepen, en legde vanzelfsprekend verbindingen naar andere kunstdisciplines zoals moderne dans en muziek. De scherpe analyse van haar eigen werk paste ze ook met humor toe in de lessen. Ik had het voorrecht om schildergroepen van haar over te nemen en ook zeker 10 jaar samen met Alja les mogen geven, ik heb veel van haar geleerd. Door al de jaren heen groeide tussen ons een diepe vriendschap en nog steeds zie ik licht in haar ogen bij elke ontmoeting. En nu deze expositie: Spectrum van ruimte en licht. Alja heeft hier in de kapel vaker geexposeerd, ook met haar kunstenaarsgroep Tragant, Werken uit verschillende periodes hebben aan deze muren gehangen. En nu is hier tot begin januari een selectie uit haar levenswerk te zien, uniek en bijzonder !
Hoe passend dat haar schilderijen nu hier hangen. Het spectrum van licht en ruimte, speelt zowel in deze ruimte als in het werk van Alja een grote rol. Ze schilderde al heel lang abstract maar haar grote lichte atelier en de ontdekking dat ze met pigmenten en ei zelf haar verf kon maken: deze complexe oude schildertechniek tempera veranderde alles. De menging van de kleuren, de huid van het schilderij en ook de thematiek. Daarmee wist ze nog meer haar eigen werelden te scheppen.
Vooral haar series werken, geinspireerd op haar studiereis naar Japan, vallen op door de beleving van ruimte en de intensiteit van kleur. Ze bezocht tempels in Japan en daarover vertelde ze: ‘Ruimte en licht, daar ben ik mee bezig. In het donker is de uitsparing van het raam zo fascinerend, zo mooi. Je kunt dingen van verschillende kanten bekijken. Er is niet één beeld, éen waarheid, er zijn altijd meerdere gezichtspunten, verschillende blikvelden naast elkaar. ‘Er is een binnenwereld en een buitenwereld.’ Dit vertelt ze in de film: ‘Verliefd op tempera’. Deze korte film, een kunstenaarsportret van Alja Cousin uit 2004, wordt vandaag ook getoond en is gemaakt door Joke Zandstra.
De Japanse titels van de werken vertellen ook over die subtiele vermenging van sferen. Ze maakte duizenden kleine kleurpotloodstudies, deze schetsboekjes tonen een gepassioneerd onderzoek van de kunstenaar naar compositie en beeldtaal. Met een paar beeldende basis-elementen als uitgangspunt kon tijdens het schilderen de meeste energie en aandacht gaan naar de werking van de kleuren, de ervaring, een lichtschijnsel in de ruimte. Deze verschuivingen tussen binnen en buiten verbeelden ook iets uit de innerlijke ruimte, de vensters en ervaringen van Alja zelf: ‘Je moet kunnen luisteren naar je schilderij, anders laat je heel veel mooie dingen liggen, het toeval, de interactie, daar moet je op werken’. Ze voelde het resoneren, omdat het haar als schetsje al aansprak.
Alja wilde schilder worden, als we hier om ons heen kijken naar deze selectie uit Alja’s oeuvre, kunnen we zien en ervaren dat dat volledig gelukt is. En met deze expositie willen we jullie ook verleiden tot een mooi kunstwerk aan jouw muur van een gepassioneerd kunstenares die kunst in Harderwijk op de kaart heeft gezet.
En Alja? … zij geniet nog elke dag van het licht in haar atelier. Dank voor jullie aandacht! Speciaal worden bedankt:
De expositiecommissie voor het inrichten van de tentoonstelling: Marjolein Daemen en Tjitske Wolthuis
Jan Dekker en Tjitske Wolthuis voor de selectie van de werken
Jan Dekker : titel expositie en tekst op uitnodiging
Gert Kok voor de verzamelde werken in de catalogus
Joke Zandstra voor de korte film
Anneke van der Nol voor de mailing aan genodigden
Dany Kok voor het printen van de kaartjes
Irko Bakker voor het transport